Ігар Уласаў – беларускі мастак, філосаф. Скончыў Менскае мастацкае вучылішча, Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. Удзельнічае ў шматлікіх мастацкіх выставах з 1974 года. Яго творы знаходзяцца ў Нацыянальным Мастацкім Музэі Беларусі.

Ігар Уласаў пагадзіўся даць інтэрв’ю нашаму сайту і распавесьці пра свой ідэал у мастацтве, пра свой сьветапогляд, пра тое, як ён аналізуе жывапіс, таксама ён распавёў пра недахопы сучаснай сістэмы адукацыі і пра вірусы, якія сядзяць у сучасным мастацтве.

І. Уласаў, «Аўтапартрэт», 1992.

– Як Вы сталі мастаком? У які момант Вы адчулі цягу да жывапісу?

– Першы элемэнт цягі я адчуў, калі мяне ва ўзросьце пяці-шасьці гадоў паставілі ў кут каля печкі. Памятаю, печка круглая такая была. І калі я там стаяў, у цёмным куце я ўбачыў карціну – пэйзаж. А я ж стаяў каля печкі, таму узяў вугаль і стаў там чырыкаць, за што мяне ізноў пакаралі.

А астатняе – справа выпадка. У дзіцячым доме ў мяне заўважылі цягу да маляваньня. Самае галоўнае, што да іншых навук я наогул быў няздольны. Вучыўся я там ня вельмі добра. Урокаў фізікі і хіміі наогул не памятаю. Фізкультуру памятаю, а ўрокаў не памятаю. Той запас здароўя, які я атрымаў ад фізкультуры, дапамог мне ў жыцьці вынесьці ўсе нягоды без дапамогі з боку. Я вучыўся 6 гадоў у вучылішчы, 3 гады быў у арміі, і 6 гадоў вучыўся ў акадэміі. І ў незалежнасьці ад ведаў, здароўе мне заўсёды дапамагала ў жыцьці.

– Раскажыце падрабязьней пра сваю вучобу?

– Я паступіў у вучылішча ў 15 гадоў. Я быў цёмны ў гэтых справах і не ведаю, як я наогул паступіў у вучылішча. Жанчыны з кіраўніцтва дзіцячага дома купілі мне бляшаначку акварэлі “першы нумар”, калі цаглінкі такія былі, і некалькі пэндзьлікаў. І з гэтым запасам уменьняў і матэрыялу я пайшоў у вучылішча. Сапраўды ня ведаю, як паступіў.

Потым стаў вучыцца, быў самым маладым, пасьля сёмага класа. А са мной ужо вучыліся дзеці, якія скончылі дзесяцігодку і нават у арміі адслужылі. Дык вось пачаў я цяжка. Быў адзін добры выкладчык, прозьвішча яго было Луцэвіч. Ён у адным выпадку нават назваў мяне адным зь лепшых. На працягу далейшага жыцьця ён быў маім спадарожным фонам. А да ўсяго астатняга, да патрэбных вышынь, я доўгімі пакутамі сам даходзіў. Дыплом у Мастацкім Інстытуце я скончыў з пазнакай “Лепшы дыплом выпуску”.

Але адукацыя мая на гэтым ня скончылася. У мяне засталося вельмі шмат прабелаў, таму што я скончыў толькі 7 класаў. Цяпер ужо пачынаючы зь дзіцячага сада, пачынаюць вучыцца маляваньню. Далей у спэцыялізаваных школах, у іншых адмысловых пакоях вучацца. І потым яны прыходзяць у вучэльню ўжо больш-менш падрыхтаваныя. Я ж пачынаў з нуля. Па жыцьці я сьпялеў доўга і можа быць нейкую мадэль майго будучага разьвіцьця, сваё зерне я адчуваў даўно. Таксама і дрэнныя акалічнасьці жыцьця былі. Яны неяк таксама тармазілі гэты працэс. І толькі цяпер, з выйсьцем на пэнсію, я нарэшце завяршыў свой дрымучы цыкл разьвіцьця. Гэта значыць цяпер я завяршаю стадыю дыплома. Ён быў надрукаваны ў часопісе “Маладосць”.

– Якія вашы любімыя жанры ў творчасьці?

– Жанр у мяне адзін – прыгажосьць самога жыцьця. Як Чарнышэўскі казаў: жыцьцё прыгожае, і прыгажосьць – гэта тое, што ты ў ім адчуваеш.

– Ці праходзілі выставы Вашых работ?

– Выставаў было шмат. Апошняя – пэрсанальная. У мяне выставы ідуць “пяцігодкамі”: на 60 гадоў, на 65 гадоў. Ну, а ўдзел у выставах быў пэрыядычны.

– У бліжэйшы час што-небудзь будзе?

– Зараз будзе ў 70 гадоў. (Сьмяецца.) Я цяпер толькі скончыў свае абасновы і, нарэшце, убачыў сьпелую мадэль сваёй творчасьці, сьпелую мэту. І я бачу, як цяжка пераадольваў я ў сабе коснасьць, і я бачу, якая коснасьць ужо існуе ў мастацтве: цяжкасьці, заганы і гэтак далей. Такім чынам зараз усе цяжкасьці мне ясныя і празрыстыя, як і дасягненьні. І вось цяпер я абапіраюся на той падмурак, які я сабе стварыў. У дарослага чалавека павінны быць ідэалы, якія вядуць яго да прафэсіі. У мяне ёсьць такая абойма ідэалаў, яна вялікая.

– Хто для Вас ідэал?

– Апошні ідэал я бачыў па тэлевізары. Там паказвалі Лёнданскую Галерэю, і паказалі ў зале Эгіпту прыгожую-прыгожую размалёўку на магільным камяні. Там быў такі прыгожы статак, і сярод яго пастух. Я, калі ўбачыў, – ачмурэў і думаю: Бог ты мой, гэта ж яшчэ да новай эры, а такі яркі прыклад рэалізму. Наогул, па ўсіх канонах разваг гэта сёньняшняя мова.

– Хто з клясікаў аказваў на Вас уплыў? Каму Вы пераймалі?

– З замежных – нямецкі мастак Карл Шпіцвэг. Па сваім сюжэтна-кампазыцыйным ходзе – гэта ўнікальны майстар. Наогул уражлівы мастак. Яго мастацтва – жанравае і сур’ёзнае. Таксама на мяне аказаў уплыў Мікеланджэла да Караваджа. Гэтыя мастакі – гэта слупы, якія сапраўды малююць, гэта складнік майго разьвіцьця.

– А якіх беларускіх мастакоў Вы лічыце грандамі? Са старых майстроў?

– Цяпер сапраўды не ўспомню. Бачыў некалькі працаў. Вось, напрыклад, з клясікаў – Цьвірка. Таксама ў адной Галерэі выстаўлялі працу аднаго беларускага мастака – гэта лепшае з усяго, што было ў Беларусі. Гэта Красоўскі. Добры беларускі мастак са старой гвардыі. Тады школа была добрая.

– У Вас ёсьць любімая свая карціна?

– Яны ўсе навідавоку. Як хтосьці любіў казаць: “Яны ўсе як дзеці мае”. Пра любімую карціну не скажаш так. Ёсьць больш удалыя, ёсьць менш. Але я ўсё роўна гляджу на ідэалы, і цяпер я сабе гэтую планку прыпадняў. Нават вось гэтыя ўсе мае працы, якія раней вёў як бягучыя, як масавае маё мастацтва, я ўсё гэта пакуль пакінуў.

– А як Вы аналізуеце жывапіс?

– Усе школы, спадарожныя элемэнты гэтай скіраванасьці, – гэта чатыры тузы, безь якіх я ніколі не разважаю аб мастацтве.

Першы туз. Чалавек павінен кахаць і разумець тое, што намалявана на карціне.

Другі туз – гэта разьвітое ўспрыманьне. Я лічу, што ўспрыманьне наогул не ажывае, гэта значыць як фотапраэктыўны апарат, і ён малюе схему, нешта вопытнае, падагуленае.

Трэці туз як бы выцякае і ідзе сьледам з усяго гэтага: з успрыманьня натуры (прыкметы, уласьцівасьці, багацьце прадметуры, прыроды) і з магчымасьці адрозьніваць гэтыя прыкметы. Трэці туз – гэта мастацтва палітры. Палітра павінна быць разьвітая настолькі, каб яна ўспрымала ўсё гэтае багацьце. Калі я бачу нейкую карціну, дзе толькі два колеры працуюць – думаю: Бог ты мой, гэта такая прымітыўная палітра.

А чацьверты туз – гэта ідэал мастацтва. Вось калі яны ўсе сыдуцца, усе чатыры тузы – тады ідэал дасканаласьці рэалізаваны. Часьцей за ўсё я гэтага не назіраю.

Цьвірка – ён з усіх нашых пэйзажыстаў прама шпацыраваў у палітры, танчэй яе ведае. Мастакоў такой велічыні ўжо мала дзе знойдзеш. А наконт астатніх – у іх разьвітасьць успрыманьня ніякая. Я мяжы гэтага заўсёды добра бачу. З клясікаў: той жа Аракчэеў, той жа Цюрын… Я бачу, што там прырода “не начуе”, успрыманьня няма, палітра ніякая. Адзін раз заведзенае яны, так сказаць, манатонна паўтараюць. Адзін ход падобны да іншага. Цьвірка па-свойму ўнікальны, таму што ён жа не паўтарае нічога.

– Як Вы лічыце, ці трэба прафэсійная мастацкая адукацыя для таго, каб дасягнуць вялікіх посьпехаў?

– Калі такая, як ў сёньняшнім стане, то такога не трэба. (Сьмяецца.) Таму што мы бачым, як школа загубіла не адзін талент. Дык вось, добры выкладчык – гэта добра, дрэнны выкладчык – гэта жах. Я вось у сваім жыцьці не сустракаў добрых выкладчыкаў. Вялікія мастакі, клясікі там былі, напрыклад: Глазаў, Ярмоленка, Шчэмялёў, Малішэўскі, Крохалеў. Потым у інстытуце былі Грамыка, Цюрын… Гэта значыць яны ўсе былі побач, але не магу сказаць, што яны мяне там чаму-небудзь навучылі.

– Але ў прынцыпе адукацыя – гэта ўсё ж такі не лішняе. Як думаеце?

– Вось раней лічылі, што імпрэсіяністы, якія не вучыліся ў акадэміях, у іх музэй быў школай. Яны туды хадзілі, і там ужо павялічвалі свае прадуктыўныя сілы, успрыманьне, прафэсійную грамату. Прыходзіў, скажам, туды Пісаро ці Манэ, і яны казалі: “О! Мы паглядзелі – гэта больш чым шмат гадоў вучобы”. Вось такая школа прафэсійная была.

– Прафэсійная школа – гэта заўсёды толькі плюс.

– Прафэсійная школа – гэта як сістэма прынцыпаў у адукацыі, гэта значыць там трэба быць добрым знаўцам гісторыі, добрым тэарэтыкам мастацтва, добрым грамадзянікам, так сказаць, мець сьветапогляд. Хапае гэтых паняцьцяў, якія неабходна мастаку разумець. Іншая справа, што вось гэтыя ўсе нашыя сістэмы адукацыі – яны разбалансаваны.

– Няма адзінага цэлага?

– Ёсьць філосафы навук, а яны псіхалягічна не ўвязаныя з прынцыпамі мазгавой структуры. Яны не ўнівэрсальныя ў сваім росьце, гэта значыць яны не абапіраюцца на тое, што вучоба расьце. Кавалкамі напхаюць, папытаюць “ведаеш мастака?”, “ведаеш эпоху?”, “умееш адрозьніць?” і гэтак далей. Вось і ўсё. А тут жа трэба вывучаць “Камунікатыўны Трыкутнік” – у мяне ёсьць такая тэорыя, якая дасьледуе фармаваньне стаўленьня мастака і гледача, хто быў лідэрам у якую эпоху, хто задаваў густы. Вось гэтага ў адукацыі наогул не хапае. Ну, вучыш эпоху, вучыш імёны… А вось разбору такога, каб мастак, калі сустракаў любы факт, бачыў, што ў ім ёсьць маса гістарычных акалічнасьцяў, няма.

– Прывядзіце прыклад.

– Ну, напрыклад, я вось калі кажу вучням, што ва ўспрыманьні за вакном для вас жывая карціна працэсаў: мінулае, сучаснасьць і будучыня – яны ў вас перад вачыма. Важна ўмець іх аналізаваць, умець, так сказаць, бачыць гэтыя працэсы. Мастак пры ўспрыманьні выкарыстоўвае нейкі досьвед, які адлюстроўваецца і вылучае прыкметавую структуру, зь якой мастак знаёмы. Дык вось, гэты бок, які вылучае гэта ў структуры ўспрыманьня – гэта ўжо нейкі культурны досьвед, а ўмець арганізаваць яго, умець свабодна выкарыстаць яго на сёньняшнім узроўні – гэтага сёньня няма. Чаму сёньняшняя сітуацыя такая пагібельная? Таму што гэта мэтанакіраваны бзік.

– Што вы маеце на ўвазе?

– Прывяду прыклад. Я бачыў адзін фільм на галандскай глебе. Складаны такі фільм. Пачынаецца з таго, што мастак уваходзіць у галерэю, а ў яго там выстава вялікая, грандыёзная выстава яго працаў. Вялікія палотны, і яны ўсе падобныя адзін да аднаго: там шмат галоў і ўсё серай фарбай. Потым ён зьвяртаецца да галерэйшчыкаў, трасе іх за грудкі й кажа: “Мне патрэбныя грошы!”. А яны кажуць: “Ну, мы можам купіць толькі адну тваю карціну для нашай калекцыі. Як ва ўсіх купляем. А ўсю калекцыю мы не можам аплаціць. Наогул будзь задаволены хоць бы тым, што ў цябе ёсьць магчымасьць выстаўляцца ў нас.” Мастак кажа: “Ды што вы, паглядзіце, вунь у мяне колькі палотнаў, бярыце хоць усё.” Але яны сказалі, што ім не трэба.

І далей па фільме ідзе ход іх развагаў. Яны ходзяць па Галерэі, заходзяць у розныя залі, і да іх раптам падыходзіць адзін глядач, якому спадабаўся партрэцік дзяўчынкі Вэрмэйера. І вось гэты партрэт фігуруе там доўга. А па ходзе дзеяньня яны разважаюць і заходзяць у гэтую маленькую залю, дзе на фоне бандур вясяць маленькія карціны –Вэрмэйера, Рэмбрандта, Боўтсма і яшчэ шмат іншых… І балдзееш! Маленькія палонтішкі, а ў іх столькі моцы, цуду, дасканаласьці! А потым у фільме параўнальна паказваюць, куды ўсё гэта дзяецца: паказваюць сцэну, дзе сядзяць гэтыя ўсе папы, банкіры і іншыя-іншыя, якія кіруюць жыцьцёвымі працэсамі. Вось яны сядзяць і разважаюць, што ж рабіць з гэтым талентам у мастацтве. І яны прымаюць рашэньне, якое працуе дагэтуль як вірус. Адзін зь іх кажа: «А што тут змагацца. Вось гэтыя людзі, якія пішуць – іх працы трэба не заўважаць і не купляць, а там дзе ўсялякія “крыжыкі-нулікі”, абстракцыя і таму падобнае – там», – кажа, – «кошт трэба ставіць – і гэтых трэба карміць, а тыя таленты няхай думаюць, як жыць далей, лапу смокчуць». Вось.

– А што за фільм?

– Я назвы ня памятаю. Вось гэты вірус даўно ўжо труціць. Капіталізм калі ўзяць – гэта ж не проста “сьветлая будучыня”, там хто магутны – той жывучы, там актыўна змагаюцца з усімі талентамі. Сэнс “сьветлае будучыні” у тым, што жыцьцё возьме сваё. Гэта ўжо выяўляецца. Парасткі ідуць паўсюль.

А барацьба ідзе актыўная. Яны загналі ў гэты тупік усё мастацтва. Скажам, возьмем апошнюю выставу гэтага Іванова (імя зьменена). Ну, паглядзіце, гэта ж прымітыў. Ён як бы нават у тэксьце сваім, “маніфэсьце”, вылучае, што вось, ён ведае, а ўсе астатнія – людзі цёмныя. Я ведаю, што вось гэтыя фігуры на яго карцінах – гэта яшчэ першыя яго працы, і вось ужо мінула 40 гадоў, а ён на той жа аснове, на той жа хвалі ўсё сядзіць. Гэта прымітыў. І ўся гэтая тусоўка – на тым жа прымітыўным узроўні існуе. Гэта значыць падкормка ў іх там добрая.

– Распавядзіце пра сваю цікаўную тэорыю “Лягічнага Квадрата”.

– О, гэта мая галоўная тэорыя. Цэнтральныя пункты Лягічнага Квадрата: матэрыя, быцьцё, сьвядомасьць, мысьленьне. Іх зьвязваюць прастора і час, гэта значыць там працякае лінія – жывое рэчыва.

Асноўнае паняцьце там – гэтае фармаваньне цела. Цела – гэта функцыянальная адзінка ўсёй наступнай эвалюцыі. Быцьцё – гэта вынік сумы складнікаў гістарычнага часу: сучаснасьці, мінулага і будучыні. Я школьнікам тлумачу, што ёсьць складанае адзінства сучаснасьці, мінулага і будучыні, і трэба ўмець разьбірацца ў ім, бачыць у ім парасткі таго і іншага, адпаведна таму пафасу, што я назваў: прыгажосьць – гэта тое, чым ты адчуваеш само жыцьцё.

І ў гэтым сэнсе сьвядомасьць прадстаўлена як кіроўны элемэнт у спрэчцы відаў сьвядомасьці, змаганьньня, аб’яднаньне тыпаў сьвядомасьці. Гэта ўсё дае карэктывы, якія дзейнічаюць у гэтым жыцьці. Тыпалогія сьвядомасьцяў будуецца на чатырох відах нэрвовай дзейнасьці: сангвінік, халерык, мэланхолік, флегматык, я ж пішу для сябе прасьцей: прагматык, мысьляр, фантазёр і сузіральнік. Яны і ствараюць тыпалогію, якая рухаецца ў часе і стварае ў адпаведнасьці з замовамі і запатрабаваньнямі разьвіцьцё мастацтва, якое можна дасьледаваць. Ну, і пафас мастака вызначаецца рухам па гэтых тыпалогіях.

Далей дасьледуеш тое, як цывілізаваныя аб’ектыўныя асновы жыцьцеўладкаваньня ўкараняліся ў гэтыя схемы. А потым сістэма прасоваецца да мысленьня, і там ты дасьледуеш, якія структуры мысьленьня ідуць ў гэтай быцьцёвай схеме – эмацыйныя, рацыянальныя, эмпірычныя, тэарэтычныя, гістарычныя, лягічныя, дыялектычныя і іншыя.

Акрамя гэтага варта яшчэ адзначыць тып мысьленьня, які валодае гэтай эўрыстыкай, багацьцем інтэлектуальных мер, здольнасьцю, так сказаць, арыентавацца ў сьвеце падзей і гэтак далей. А калі на ўзроўні практыкі ўжо, ад мысьленьня да быцьця, – гэта вось тое, што сапраўды функцыянуе як дзейсная сіла. Тут доўга тлумачыць. Я ізноў жа вяртаюся да таго, што тры тыпы былі, тры нормы: першабытны камунізм, другі тып – гэта капіталізм, які стварыў унівэрсальную сістэму сувязяў, гэта значыць рассунуў межы гарадоў, замкнёныя сістэмы. Былі яшчэ ўключэньні ў практыку, ва ўжытак масы падзей і капіталізм увабраў у сябе ўсё лепшае, але з той жа мерай карысьці для сябе. Гэта значыць, што ізноў жа, для яго народ – гэта працоўная сіла, а эліта разумовая, так сказаць, мае больш правоў, і гэтак далей з усімі сваімі “фішкамі”. А трэці тып – гэта пераходная стадыя.

– У якой мы знаходзімся?

– Так. Чалавек, які авалодаў гэтай сістэмай – унівэрсальны. А для гэтага ізноў жа патрэбна добрая адукацыя, добрая сістэма выхаваньня, добрая прафэсійная аснова навучаньня і яшчэ шмат усяго. Усё гэта фармуе гэты ўнівэрсальны тып усім багацьцем, і трэба ўмець разьбіраць іх, ставіць іх у патрэбныя рэжымы. Мастацтва – гэта такі сьвет падзей, які мае свой цывілізаваны ўплыў.

Так што вось гэтая пераходная эпоха зацягнулася, і вось гэтыя вірусы, пра якія мы казалі, яны крышку атручваюць падмурак. Гэта значыць яны культывуюць прагнасьць і ўсе астатнія шкодныя заганы.

Увогуле, мая схема з гэтага і складаецца: філасофская падстава, аб’ектыўныя асновы таго, што адбываецца, рэалізуюцца ў гэтай схеме. Гэта мая навуковая праца. Я вельмі шмат часу выдаткаваў, бо вывучаў і псіхалёгію, і лёгіку, і эўрыстыку. І ў выніку я знайшоў лягічнае тлумачэньне ўсёй сістэмы залежнасьцяў: як яны ўзьнікалі, як яны фармавалі вобразы быцьця, вобразы дзеяньня, прафэсійныя асновы. Калі я кажу аб зьмястоўным боку, вобраз жыцьця ідзе верхнім радком, унізе маральныя прынцыпы, паміж імі: паводзіны і дзейнасьць, а паміж імі праходзіць рост гэтых сьвядомасьцяў. Ад паводзін ідзе ланцужок далей: мараль, этыка, юрыдычныя законы, Канстытуцыя. І калі мы там жа назіраем вось гэтыя ўсе вірусы, з’явы, якія гнятуць сьвет, мы бачым, як у сьвеце дзейнічаюць нормы маралі, якія этычныя нормы прышчапляюцца, як яны адціскаюць кагосьці, нешта запаўняюць сабой. Гэтак жа відаць тып арганізацыі жыцьця, хто выступае заказчыкам, якія псіхічныя законы і канстытуцыі дзейнічаюць.

– Таму што часам можаш думаць так, а паступаць інакш, у сілу нейкіх іншых акалічнасьцяў?

– Гэта адна з маіх зьмястоўных схемаў, якая адлюстроўвае разьвіты разумовы тып і тлумачэньні падзей. Гэтая схема ідзе як сістэма адукацыі. Сістэма адукацыі павінна быць такой унівэрсальнай, як само быцьцё. Гэта значыць там не трэба толькі ў парахне капацца, у стыхійных гэтых гісторыях, і каламбур падзей пад рознымі падставамі выдаваць за ісьціну.

– Дзякуй за цікавае інтэрв’ю